Төрүччүнү үөрэтии – аймаҕы түмүү

Бэйэтин историятын билбэт норуот кэрэгэй дьылҕалаах буолар диэн бэргэн этии баар.

Хас биирдии киһи бэйэтин төрдүн-ууһун, аймахтара уутуйан олорбут сирдэрин, оттуур-бултуур алаастарын чуо билэрэ, үѳрэтэрэ өбүгэтин иннигэр кини ытык иэһэ буолар. Дэлэҕэ да, «Өтөх төҥүргэстээх, сурт кэриэстээх», — диэн өс хоһооно уос номоҕо буолан, күн бүгүҥҥэ диэри тыыннаах.

Кулун тутар ыйга Бүлүү улууһун үөрэҕин управленията уонна Кыадаҥдатааҕы Г.И. Чиряев музейын көҕүлээһиннэринэн «Төрүччү — аймаҕым историята» диэн оскуола оҕолоругар  улуустааҕы научнай-практическай конференция ыытылынна.

Барыта 14 оскуолаттан 67 оҕо кытынна. Саха, нуучча тылын учууталлара, оскуола библиотекардара, үөрэх управлениятын уонна музей үлэһиттэрэ дьүүллүүр сүбэҕэ үлэлээтилэр.

Киирбит үлэлэр бары да кэриэтэ «тэҥ баайыылаах» буоланнар, оҕолору өйөөрү бириистээх миэстэлэри элбэттибит, секция аайы биир кыайыылаах, түөрт призер, икки номинация уонна музей биир биһирэбил бирииһэ ананна. Онон уопсайа 24 оҕо араас наҕараадаҕа тигистэ.

Киирбит үлэлэри ырыттахха, бу кэмпэриэнсийэ сүрүн, кэрэхсэбиллээх уратытынан салайааччыларынан үксэ төрөппүттэр, чугас аймахтар буолбуттара буолар. Манан, дакылааты аймахтар кыттыгас үлэлэрэ эбит диэн сыаналыахха сеп. Оҕолор дьиэ кэргэннэрин архивын сиһилии үөрэппиттэрин таһынан, кинилэргэ суох матырыйааллары атын аймахтарыттан булбуттарын ыйбыттар. Таарыйа, улаханнык алтыспатах аймахтарын кытта билсибиттэрин ыйбыттара киһини үөрдэр.

Улуус, нэһилиэк, аймахтарын туһунан тахсыбыт кинигэлэри аахпыттарын, туһаммыттарын тоһоҕолообуттар. Дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэр улуу дьоннор кини аймаҕа буолбуттарын билэн соһуйа үөрбүттэрин бэлиэтиир.

Хас биирдии үлэҕэ аймаҕынан киэн туттуу санаата ырылыччы көстөр. Эбиитин, өссө дириҥэтэн үөрэтиэххэ наада эбит диэн оҕо бэйэтигэр сорук туруоруммута олус үчүгэй.

Үгүс үлэлэр научнай аппарааттара, чинчийиилэрэ, эбии литератураҕа сигэниилэрэ, түмүк оҥоруулара научнай ирдэбилгэ толору эппиэттииллэр.

Сыһыарыыларын ис хоһооно сүрүн чааһы тупсарар, байытар гына таҥыллыбыттара — бу салайааччылар үтүөлэрэ.

Бастыҥнар үлэлэриттэн ылан кѳрдѳххѳ, Тааһаҕар орто оскуолатын 5-с кылааһын үөрэнээччитэ Андреев Арылхан аймахтарын туһунан эбии матырыйаалы бэйэтэ хасыһан булбута хайҕабыллаах. Кини: «Эбии матырыйаалы хомуйбутум аймахтарым туһунан тахсыахтаах кинигэҕэ көмөлөһүө», — диэн астына этэр.

Кыадаҥда оскуолатын 8- кылааһын үөрэнээччитэ Томская Аля: «Дакылаакка бэлэмнэнэн, бүтүн дьиэ кэргэнинэн түмсэммит хорутуулаахтык үлэлээтибит. Аймах историятын хаһан истэхпит аайы, өссө эбии үөрэтиэхпин, кэҥэтиэхпин баҕардым. Аймахха туох талаан баара ырылыччы көстөр эбит, эйиэхэ ол талаан кыыма баар буоллаҕына, сайыннарыаххын саныыгын. Кэлин идэбин таларга, тѳрүччүнү үөрэтэр көмөлөөх буолсу» — диэн бэйэтигэр олус сѳптѳѳх түмүгү оҥостубут.

Бастакы кылаас үѳрэнээччитэ кырачаан Федорова Ксения эбээтин кыттта Төрүччүтүн үөрэппитин, бастаан хаан аймах туһунан билбитин уонна киэн туттубутун, бэйэтин сааһыгар, көрүүтүгэр сөп түбэһэр гына суруйбут.

Тоҕус гимназиятын 7-с кылааһын үөрэнээччитэ Иванов Максим бэйэтин үлэтигэр Төлкө мастарын 12 көлүөнэҕэ дылы үөрэппит, эбэн-сабан биэрбит. Киһи астынар матырыйаала буолбут.

Хаҕын орто оскуолатын 9-с кылааһын үѳрэнээччитэ Докторов Егор научнай-чинчийэр улэтэ дириҥинэн, туһаныллыбьыт литературата сонунунан дьүүллүүр сүбэ хайҕалын ылла.

Төрүччү оҥоруу, балаһыанньа быһыытынан, көҥүл формалаах этэ. Онон араас сонун оноһуктар киирдилэр. Ким суруйан, ким хартыына курдук онорон, кырааскалаан, аныгы дьон быһыытынан араас компьютернай программаҕа киллэрэн онорбуттара, аймах эрэ баайа буолбакка, бүтүн нэһилиэккэ, улууска туттуллар матырыйаал буолуон сөп эбит дии санаатыбыт.

Хас биирдии үлэҕэ аймаҕынан киэн туттуу салаата ырылыччы көстөр. Оҕолор өссө эбии дириҥэтэн үөрэтиэххэ наада эбит диэн сорук туруоруммуттара олус кэрэхсэбиллээх. Онон научнай кэмпэриэнсийэбит сыалын толору ситтэ диибит.

Карантин мэһэйдээн, конференциябыт кэтэхтэн буолбута хомолтолоох. Эһиил былааннаммыт балаһыанньа быһыытынан ыытыахпыт. Киирбит үлэлэри өссө тупсаран, дириҥэтэн кэлиэхтэрэ диэн эрэнэбит.

 

М.С. Томскай,

Г.И. Чиряев музейын дириэктэрэ.

Комментарии закрыты